در دهه ۱۳۰۰ هجری با افزایش نیاز سوخت فسیلی در داخل ایران، انگلیسی‌ها ناگزیر شدند سازمان جدیدی به نام پخش فرآورده‌های نفتی تأسیس کنند. در ابتدای تأسیس این سازمان فعالیت آن تحت نظارت انگلیسی‌ها بود اما به دلیل تماس مستقیم سازمان پخش فرآورده‌های نفتی با مردم و وجود برخی فشارهای داخلی ضرورت حضور یک ایرانی در رأس سازمان باعث شد انگلیسی‌ها با این موضوع موافقت کنند.

اما در نهایت در سال ۱۳۰۹، مدیریت پخش فرآورده‌های نفتی بر عهده یک ایرانی به نام مصطفی فاتح گذاشته شد. فاتح علی‌رغم فشار انگلیسی‌ها به منع به‌کارگیری پرسنل ایرانی اقدام به استخدام نیروهای ایرانی در سازمان کرده و سرانجام ایرانی‌ها اداره سازمان پخش فرآورده‌های نفتی را بر عهده گرفتند.

آمار تولید بنزین

متوسط تولید بنزین در سال ۱۳۵۷ معادل ۱۴.۴ میلیون لیتر در روز بوده که این میزان در آبان‌ماه سال ۱۳۹۷ به ۹۵ میلیون لیتر رسیده است. پالایشگاه ستاره خلیج فارس مهره اصلی افزایش تولید بنزین در کشور محسوب می‌شود.

این پالایشگاه با هدف پالایش ۳۶۰ هزار بشکه در روز میعانات گازی تولیدی کشور در جهت تبدیل آن به محصولات با ارزش افزوده بالاتر تأسیس شد. قرار شد با تکمیل کلیه فازهای این پالایشگاه (جمعاً سه فاز)، مجموعاً به میزان ۳۶ میلیون لیتر در روز بنزین و ۱۳ میلیون لیتر در روز گازوئیل تولید شود.

تولید بنزین در این پالایشگاه در اسفندماه ۱۳۹۵ آغاز شده و افتتاح رسمی فاز اول این پالایشگاه در اردیبهشت سال ۱۳۹۶ و فاز دوم در تیرماه سال جاری صورت گرفت. فاز سوم این پالایشگاه نیز اواسط زمستان گذشته افتتاح و اعلام شد میزان تولید بنزین به روزانه ۱۰۵ میلیون لیتر رسیده و نه تنها واردات بنزین به کشور از مهرماه متوقف شده بلکه برنامه‌ریزی برای صادرات بنزین نیز در دست اقدام است.

آمار مصرف بنزین

در این سوی ماجرا اما آمار مصرف بنزین در ایران وجود دارد که ظرف آن لبریز شده و به مرحله هشدار رسید. آمارها می‌گویند بنزین برای نخستین بار در سال ۱۳۰۶ در ایران به میزان روزانه ۱۱۰۰۰ لیتر مورد استفاده قرار گرفت. این میزان در سال ۱۳۰۷ با ۷۲.۷ درصد رشد به ۱۹۰۰۰ لیتر در روز، در سال ۱۳۰۸ به ۳۳۰۰۰ لیتر در روز، در سال ۱۳۰۹ به ۳۸۰۰۰ لیتر در روز و در سال ۱۳۱۰ به ۴۶۰۰۰ لیتر در روز رسید. میزان مصرف بنزین از سال ۱۳۱۰ تا سال ۱۳۱۶ روند صعودی داشته و در سال ۱۳۱۶ به ۲۵۸۰۰۰ لیتر در روز رسید. این میزان در سال ۱۳۱۷ نیز ثابت ماند و در سال ۱۳۱۸ با منفی ۳.۵ درصد رشد به ۲۴۹۰۰۰ لیتر در روز رسید.

اما مصرف بنزین طی سال‌های ۱۳۰۶ تا ۱۳۳۵ جز در سال‌های ۱۳۱۸، ۱۳۲۳ و ۱۳۲۴ روند صعودی داشته است. این احتمال وجود دارد که رشد منفی مصرف بنزین در سال‌های ۱۳۲۳ و ۱۳۲۴ ناشی از حضور متفقین در ایران طی سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۵ و نامساعد بودن شرایط اقتصادی کشور باشد. طی سال‌های ۱۳۳۶ تا ۱۳۶۵ مصرف بنزین سه مرتبه و در سال‌های ۱۳۵۹، ۱۳۴۴ و ۱۳۶۰ با رشد منفی مواجه شد که به نظر می‌رسد رشد منفی سال‌های ۱۳۵۹ و ۱۳۶۰ ناشی از آغاز جنگ تحمیلی بوده است.

هم‌چنین در سال ۱۳۸۶ شاهد رشد منفی ۱۲.۵ درصدی مصرف بنزین هستیم که به نظر می‌رسد این رشد منفی ناشی از آغاز سهمیه بندی سوخت در ایران و صدور کارت هوشمند در تیر ماه سال مذکور است. بعد از آنکه بنزین تک نرخی شد و سهمیه‌بندی ملغی شد مصرف بنزین همواره روند صعودی داشته است. به طوری که میزان مصرف بنزین در سال ۱۳۹۵ نسبت به سال ۱۳۹۴، هشت درصد رشد یافت. نمودار مصرف بنزین تا حدی صعودی شد که دولت تصمیم گرفت آمار مصرف بنزین را محرمانه کند. به طوری که هفت ماه است که از آماری که ماه به ماه در اختیار مردم و رسانه‌ها قرار می‌گرفت خبری نیست.

آخرین آماری که درباره میزان مصرف بنزین منتشر شد، مربوط به تیرماه سال گذشته بود که بر اساس آن مصرف بنزین از ابتدا تا انتهای تیرماه ۹۱ میلیون و ۷۰۰ هزار لیتر بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته که ۸۴ میلیون و ۵۰۰ هزار لیتر بوده، ۸.۵ درصد رشد داشته است. هم‌چنین میانگین مصرف بنزین از ابتدای سال تا آخر تیرماه سال ۹۷، ۸۶ میلیون و ۸۰۰ هزار لیتر بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته که ۷۹ میلیون و ۲۰۰ هزار لیتر بوده، ۹.۶ درصد رشد داشته است.

به نام ایران، به کام همسایه‌ها

آنچه بیش از مصرف بالای بنزین دغدغه مسئولین شد، میزان بالای قاچاق سوخت در مرزها بود. نوسانات نرخ ارز در ایران باعث شد تفاوت نرخ بنزین در ایران نسبت به کشورهای همسایه نسبت به گذشته تغییر چشم‌گیری پیدا کند و همین عامل قاچاقچیان را برای قاچاق سوخت تحریک کرد.

ایران دارای ارزان‌ترین نرخ بنزین در منطقه است؛ برای مثال نرخ بنزین در ایران ۰.۲۹ سنت و در ترکیه ۱.۱۶ سنت است. همین موضوع ولع قاچاقچیان را برای کسب سود، بیش‌تر می‌کرد. قاچاق بنزین در شرایطی رخ می‌دهد که دولت روزانه ٣٥ میلیون دلار یارانه بنزین می‌دهد و گویی بودجه ایران در کشورهای دیگر دود می‌شود. آمارها می‌گویند ۱۵ درصد یارانه‌ای که در دنیا و در حوزه انرژی پرداخت می‌شود متعلق به ایران است. یعنی ایران ١٠ درصد درآمد ناخالص داخلی را به یارانه اختصاص می‌دهد.

از سوی دیگر ٥٠ درصد یارانه انرژی به سه دهک ثروتمند جامعه اختصاص می‌یابد، این در حالی است که کم‌تر از سه درصد هزینه این دهک‌ها، به سوخت مربوط است. درواقع در شرایط کنونی یارانه‌ای که دولت برای بنزین پرداخت می‌کند یا به کام همسایگان می‌شود و یا به جیب افرادی می‌رود که نیازی به این یارانه ندارند.

چه آینده‌ای در انتظار بنزین است؟

برخی کارشناسان بر این باورند از آنجا که نرخ بنزین در ایران واقعی نیست و بسیار ارزان‌تر از چیزی است که باید باشد مصرف آن از حد استاندارد گذشته است و چنانچه نرخ واقعی شود میزان مصرف نیز کاهش خواهد یافت. در مقابل افرادی هستند که معتقدند شرایط کنونی جامعه کشش افزایش نرخ قیمت بنزین را ندارد و از آنجایی که بنزین یک کالای استراتژیک است و نرخ آن تأثیرگذار است فعلاً باید گزینه واقعی کردن نرخ آن را حذف کرد.

دولت نیز که در بودجه سال ۱۳۹۷ افزایش قیمت بنزین را پیش‌بینی کرده بود در لایحه بودجه سال ۱۳۹۸ حرفی از تغییر نرخ بنزین نزده است. البته این شائبه وجود دارد که اقداماتی که اخیراً در زمینه بازگشت کارت سوخت صورت گرفته مقدمه‌ای برای سهمیه‌بندی و دو نرخی شدن بنزین است.

شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی در اواسط سال گذشته اعلام کرد بازگشت کارت سوخت قطعی است و از مالکانی که فاقد کارت سوخت بودند خواست تا برای ثبت‌نام کارت سوخت المثنی اقدام کنند. البته تاکید شد این اقدام برای مانیتورینگ مصرف بنزین و با هدف جلوگیری از قاچاق سوخت است. در این راستا هیچ مقام دولتی سهمیه‌بندی بنزین را تأیید نکرده است و نه تنها وزیر نفت بلکه مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی نیز بر این‌که بنزین سهمیه‌بندی نخواهد شد بارها تاکید کردند.

نفتی‌ها برای مقابله با مصرف بی‌رویه بنزین از بهینه‌سازی مصرف سوخت صحبت می‌کنند و بر این باورند که کنترل مصرف بنزین فقط وظیفه وزارت نفت نیست و همت چندین دستگاه و همچنین مردم را می‌طلبد. در این راستا وزیر نفت، چندی پیش اعلام کرد به علت تولید خودرو نیاز به بنزین افزایش می‌یابد. زنگنه، راه‌حل خودکفایی و بهینه‌سازی مصرف سوخت را در کارخانه‌های خودروسازی دانست. با این حال سرنوشت بنزین در ایران همچنان مبهم است. دولت از یک طرف خودکفایی تولید بنزین را اعلام می‌کند و می‌گوید به دنبال صادرات هستیم و از طرف دیگر مصرف بالا و قاچاق سوخت را یکی از دغدغه‌های اصلی خود می‌داند. از بازگشت قطعی کارت سوخت خبر می‌دهد اما سهمیه‌بندی را تکذیب می‌کند.

در این سوی ماجرا هم مجلس نشسته است؛ زمانی که افزایش نرخ دلار، تفاوت فاحش نرخ سوخت در ایران نسبت به کشورهای همسایه، افزایش قاچاق و افزایش مصرف بنزین همانند دومینوی به هم پیوسته‌ای شد بود که درنهایت به گشایش دوباره پرونده بنزین و بررسی گزینه‌های مختلفی مانند سهمیه‌بندی و احیای کارت سوخت منجر شد، در حالی که دولت سهمیه‌بندی و افزایش نرخ را تکذیب می‌کرد مجلسی‌ها یک روز از سهمیه‌بندی قطعی بنزین خبر می‌دادند و روز بعد اعلام می‌کردند تصمیمی برای سهمیه‌بندی گرفته نشده است. البته آخرین خبر از سوی مجلسی‌ها این بود که نرخ بنزین در سال ۱۳۹۸ افزایش نخواهد یافت.

منبع: ایسنا