خودروهای الکتریکی که در چند سال گذشته در حال گذراندن بهترین و شاید حتی پررونق‌ترین دوران خود بودند، اکنون با افت شدید تقاضا مواجه هستند. مشتریان خودروهای الکتریکی به اندازه قبل مشتاق و مصمم برای خریداری و نگه‌داری از این محصولات نیستند و البته که مشکل فقط به انتخاب‌ها و تفاوت سلیقه مشتری‌ها بر نمی‌گردد. بعضی از بزرگ‌ترین برندهای خودروسازی جهان در تامین منابع و حفظ زنجیره تامین قطعات خودروهای الکتریکی با مشکل مواجه شده‌اند و بعضی دیگر به دنبال راهکارهای شاید خلاقانه (اما شما بخوانید از سر استیصال) برای فروختن خودروهای الکتریکی در انبار‌های خود رفته‌اند.

در هر صورت، یک نکته مشخص است: افول در بازار خودروهای الکتریکی جدی و بحرانی است. در چند هفته اخیر، مجموعه‌ای از تحقیقات و نظرسنجی‌های مختلف نیز انجام شده که این ادعا را ثابت می‌کنند و بحران جدی در سگمنت خودروهای الکتریکی را به نمایش می‌گذارند.

طرفداری کورکورانه بس است: کاربرها خودروهای الکتریکی را نمی خواهند

انقلاب خودروهای الکتریکی همچنان با موانع متعدد مواجه می‌شود و یک نظرسنجی جدید، نوری هشداردهنده بر وضعیت تیره کنونی می‌افکند. به طور خاص، تنها ۱۸ درصد از پاسخ‌دهندگان یک نظرسنجی معتبر گفته‌اند که «بسیار محتمل» یا «محتمل» است که یک خودروی الکتریکی جدید یا کارشده را خریداری کنند.

این مطالعه توسط موسسه AAA انجام شده و نتایج آن نشان می‌دهد که این عدد به اندازه ۵٪ نسبت به سال گذشته کاهش یافته است. نکته حتی بدتر این است که این سازمان اشاره کرده که ۶۳ درصد از پاسخ‌دهندگان گفته‌اند که «بسیار نامحتمل» یا «نامحتمل» است که برای خودروی بعدی خود، یک محصول الکتریکی را انتخاب کنند.

این عدد اخیر باید برای خودروسازان ترسناک باشد زیرا این شاخص در یک سال به اندازه ۱۰ درصد افزایش یافته است. علاوه بر این، تعداد افرادی که تصمیم خود را نگرفته‌اند (در واقع کسانی که گزینه «نه محتمل و نه نامحتمل» را انتخاب کرده‌اند.) از ۲۴ درصد در سال ۲۰۲۳ به ۱۹ درصد در سال جاری کاهش یافته است. همه این‌ها نشان می‌دهد که مصرف‌کنندگان در مورد خودروهای الکتریکی تصمیم خود را گرفته‌اند و پاسخ آنان یک «نه» قاطع است.

اما چرا مصرف‌کنندگان از خرید خودروهای الکتریکی اجتناب می‌کنند؟ دلایل اصلی همان موارد همیشگی شامل هزینه، نگرانی از محدوده مسافت و کمبود زیرساخت‌های شارژ است. موسسه AAA همچنین اشاره کرد که ۳۰ درصد از مردم «ناتوانی در نصب ایستگاه شارژ در محل سکونت خود» را به عنوان یک مشکل رایج برای ساکنین آپارتمان‌ها ذکر کرده‌اند.

گرگ برانون، مدیر تحقیقات بخش خودروی موسسه AAA درباره این نظرسنجی گفته است: «پذیرندگان اولیه که می‌خواستند خودروی الکتریکی داشته باشند، اکنون آن را دارند. گروه باقی‌مانده از افرادی که هنوز به خودروهای الکتریکی رو نیاورده‌اند، به مسائلی مانند کاربردی بودن، هزینه، راحتی و تجربه مالکیت توجه می‌کنند و برای برخی از آن‌ها، این مسائل به اندازه‌ای بزرگ است که مانع از پذیرش کامل خودروهای الکتریکی می‌شوند.»

در حالی که مصرف‌کنندگان هنوز به کاربری خودروهای الکتریکی قانع نشده‌اند، آن‌ها علاقه بیشتری نسبت به خودروهای هایبریدی دارند. از بین شرکت‌کنندگان این نظرسنجی، ۳۱ درصد گفته‌اند که «بسیار محتمل» یا «محتمل» است که یک خودروی هایبریدی را خریداری کنند.

به نظر می‌رسد خودروسازان نیز متوجه این تغییر شده‌اند زیرا تعدادی از آن‌ها اکنون به خودروهای هایبریدی و پیاگ‌این هایبریدی توجه بیشتری می‌کنند. این تغییر برای برخی شرکت‌ها که این خودروها را به عنوان یادگاری‌ها و بازمانده‌های گذشته می‌دیدند، تغییری بزرگ و اساسی محسوب می‌شود.

صاحبان الکتریکی ها به دنبال بازگشت به خودروهای درون سوز هستند

اگر با خواندن حرف‌های گرگ برانون از وضعیت و چشم‌انداز بازار خودروهای الکتریکی نگران شدید، متاسفانه باید بگوییم که اوضاع از الان حتی بدتر هم خواهد شد چون طبق یک نظرسنجی دیگر، حتی نزدیک به نیمی از همان گروهی که به عقیده برانون خواهان خودروهای الکتریکی بودند و به محصول موردعلاقه خود رسیده‌اند، خواهان استفاده دوباره از خودروهای درون‌سوز احتراقی (ICE) هستند.

به نظر می‌رسد مالکیت خودروهای الکتریکی برای همه خریداران به یک اندازه هیجان‌انگیز نیست، زیرا بخش بزرگی از آن‌ها در حال بررسی بازگشت به خودروهای ICE هستند. طبق یک نظرسنجی جدید توسط شرکت مک‌کینزی اند کو. (McKinsey & Co.) ، ۴۶ درصد از مالکین خودروهای الکتریکی در ایالات متحده احتمالا برای خرید بعدی خود به سراغ یک خودروی ICE خواهند رفت. به عبارتی، نزدیک به نصف صاحبان خودروهای الکتریکی در آمریکا از عملکرد کلی وسیله نقلیه خود راضی نبوده‌اند.

بیش از ۳۰ هزارشرکت‌کننده به حدود ۲۰۰ سوال در مطالعه دو سالانه موسسه مک‌کینزی پاسخ دادند. به طور دقیق‌تر، این نظرسنجی در ۱۵ کشور انجام شد که بیش از ۸۰ درصد از حجم فروش جهانی را نمایندگی می‌کنند.

نتایج این نظرسنجی نشان می‌دهد که ۲۹ درصد از مالکین خودروهای الکتریکی در سراسر جهان احتمالا برای خودروی بعدی خود به مدل‌های ICE بازخواهند گشت. مهم‌ترین عامل در ترک خودروهای الکتریکی، وضعیت زیرساخت‌های عمومی شارژ عنوان شده است. بعد از آن، هزینه‌های بالای مالکیت و نیاز به یافتن خودروی مناسب‌تر برای سفرهای طولانی از دلایل بعدی بوده‌اند.

در ایالات متحده، درصد مالکین خودروهای الکتریکی که هه بازگشت به خودروهای ICE تمایل دارند به ۴۶ درصد یا تقریبا ۱ نفر از هر ۲ مالک فعلی خودروهای الکتریکی می‌رسد. این گروه مدعی هستند که اجرای کند و پر از چالش برنامه NEVI (برنامه زیرساخت ملی خودروهای الکتریکی) توسط وزارت انرژی دولت ایالات متحده در تصمیم آن‌ها بسیار موثر بوده است. در واقع، تنها ۹ درصد از کل شرکت‌کنندگان در این مطالعه از گسترش شبکه شارژ عمومی در منطقه خود راضی هستند. این موضوع نشان‌دهنده یک مشکل جهانی است.

دکتر فیلیپ کمپشهاف، رهبر مرکز آینده حمل و نقل موسسه مک‌کینزی معتقد است که اوضاع بدتر هم خواهد شد زیرا نسل بعدی خریداران خودروهای الکتریکی «بسیار بیشتر از نسل فعلی به شارژ عمومی متکی خواهند بود.»

همین نظرسنجی نشان داد که ۲۱ درصد از شرکت‌کنندگان هیچ‌گاه نمی‌خواهند خودروی الکتریکی بخرند که یافته‌های نظرسنجی قبلی را هم تثبیت می‌کند. یک جزئیات جالب دیگر این است که حداقل انتظارات مسافت قابل پیمایش خودروهای الکتریکی در میان مصرف‌کنندگان از ۲۷۰ مایل (۴۳۵ کیلومتر) در سال ۲۰۲۲ به ۲۹۱.۴ مایل (۴۶۹ کیلومتر) در سال ۲۰۲۴ افزایش یافته است.

با وجود نگرانی‌ها، خریداران نسبت به مطالعه قبلی کمی بیشتر به الکتریکی‌سازی گرایش نشان داده‌اند. به طور خاص، ۳۸ درصد از مالکین خودروهای غیر الکتریکی در سراسر جهان خودروهای هایبریدی قابل شارژ یا خودروهای الکتریکی را برای خرید بعدی خود در نظر خواهند گرفت. این شاخص نسبت به تحقیق دو سال پیش به اندازه ۱ درصد افزایش داشته که در چشم‌انداز بلندمدت،‌ افزایشی چشمگیر یا بنیادین محسوب نمی‌شود.

به گفته کوین لاچکوفسکی، شریک ارشد و هم‌مدیر بخش تحقیقات خودرویی و اسمبلی موسسه مک‌کینزی نکته اصلی این است که «تولیدکنندگان تجهیزات و قطعات اصلی (OEM) و سایر تامین‌کنندگان اکنون باید در چندین فناوری سرمایه‌گذاری کنند. وضعیتی که در حال حاضر داریم،‌ نهایت عدم قطعیت است که همانند آن را تا به حال تجربه نکرده‌ایم.»

افت شدید ارزش الکتریکی های دست دوم

شاید خواندن آمار و ارقام تا اینجا این حس را بدهد که حداقل بازار خودروهای الکتریکی کارکرده می‌تواند داغ‌تر و دارای مشتریان بیشتری نسبت به دستگاه‌های نو و صفر باشد اما حقیقت کاملا بر خلاف این موضوع است.

در ماه فوریه، قیمت متوسط خودروهای الکتریکی دست دوم ۲۶۵ دلار کم‌تر از خودروهای بنزینی دست دوم بود. در ماه می، این تفاوت قیمت به ۲ هزار و ۶۵۷ دلار رسید. این نشان‌دهنده یک تغییر عظیم در روندهای قیمت‌گذاری در مقایسه با سال گذشته است.

این مطالعه ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار دستگاه خودرو با عمر یک تا پنج سال که در ماه می ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ فروخته شده‌اند را مورد بررسی قرار داد. به عبارتی، خودروهای سنگین، خودروهای نسخه مخصوص با تیراژ کم، خودروهایی که تولید آن‌ها برای سال ۲۰۲۳ به بعد متوقف شده و آن‌هایی که کم‌تر از چهار مدل سال تولید شده‌اند، شامل این تحقیق نمی‌شوند. در واقع محصولات خاصی مثل فیسکر اوشن تاثیری بر این ارقام ندارند.

بر اساس داده‌های موسسه iSeeCars، قیمت متوسط خودروهای الکتریکی دست دوم در ماه می ۲۰۲۴ حدود ۸.۵ درصد ارزان‌تر از خودروهای بنزینی دست دوم بوده است. از نظر دلار و سنت، ما در مورد ۲۸ هزار و ۷۵۷ دلار در مقابل ۳۱ هزار و ۴۲۴ دلار صحبت می‌کنیم. نگاهی به دوازده ماه گذشته نشان می‌دهد که ارزش خودروهای الکتریکی دست دوم به شدت کاهش یافته است. در ماه ژوئن ۲۰۲۳، یک خودروی الکتریکی دست دوم به‌طور متوسط ۲۵.۱ درصد گران‌تر از یک خودروی بنزینی دست دوم بود.

کارل براور، تحلیلگر ارشد موسسه iSeeCars می‌گوید واضح است که خریداران خودروهای دست دوم دیگر برای خودروهای الکتریکی رقم مرغوب و بالایی نمی‌پردازند و در واقع، پیشرانه‌های الکتریکی را یک عامل منفی می‌دانند که آن‌ها را کم‌تر جذاب (و طبیعتا کم‌تر ارزشمند) از مدل‌های سنتی می‌کند.»

ده مدل الکتریکی کارکرده با بیشترین افت قیمت در آمار سال به سال

به طور جالبی، خودروهای بنزینی چنین کاهش بزرگی را ندیده‌اند بلکه روند قیمت‌گذاری بسیار ثابتی داشته‌اند. ارزش آن‌ها بین ۲.۱ تا ۷ درصد در هر ماه در آمار سال به سال کاهش یافته‌اند. تا ماه می، ارزش آن‌ها به‌طور متوسط ۶.۱ درصد کم‌تر از همان ماه در سال ۲۰۲۳ است.

از سوی دیگر، به نظر می‌رسد که خودروهای الکتریکی تقریبا یک سوم ارزش خود را در آمار سال به سال از دست داده‌اند. در سپتامبر ۲۰۲۳، متوسط قیمت خودروهای الکتریکی دست دوم ۳۹.۱ درصد کم‌تر از سال ۲۰۲۲ بود و اکنون ۲۹.۵ درصد کم‌تر از می ۲۰۲۳ است.

کارل براور می‌گوید: «در حالی که کاهش قیمت خودروهای الکتریکی دست دوم چشم‌گیر است، آن‌چه که نگران‌کننده‌تر است، نبود نشانه‌ای از تثبیت ارزش‌های خودروهای الکتریکی دست دوم است. بالاخره در نقطه و زمانی باید خودروهای الکتریکی دست دوم، کف قیمتی خود را پیدا کنند اما به نظر می‌رسد که حداقل فعلا در آن نقطه نیستیم.» او معتقد است که تغییرات جدید نتیجه مستقیم کاهش و کمبود تقاضا برای خودروهای الکتریکی چه جدید و چه دست دوم است.

براور در پایان افزود: «نگرش بازار خودروهای دست دوم نسبت به خودروهای الکتریکی در طول سال گذشته تغییر محسوسی را نشان می‌دهد. با ورود تعداد زیادی مدل‌های الکتریکی به بازار خودروهای جدید در سال‌های اخیر و سپس سرازیر شدن آن‌ها به بازار دست دوم، وضعیتی به وجود آمده که اشباع نگران‌کننده و بیش از حد این محصولات را نشان می‌دهد. متاسفانه این وضعیت ادامه خواهد یافت زیرا تعداد بیشتری از خودروهای الکتریکی از لیزینگ خارج شده و آماده ورود به بازار کارکرده‌ها می‌شوند. بدون یک کاتالیزور بزرگ برای افزایش تقاضای خودروهای الکتریکی، قیمت دست دوم این مدل‌ها احتمالا همچنان کاهش خواهد یافت.»

شاید تنها نکته مثبت این گزارش این باشد که الان زمان مناسبی برای خرید خودروهای الکتریکی دست دوم است اما واقعیت این است که حتی برای این کار هم زمان خطرناکی است چون طبق ادعای براور، فرآیند کشف قیمت در بازار خودروهای الکتریکی دست دوم هنوز تکمیل نشده است. در واقع الان شاید زمان مناسبی برای خرید یک مدل الکتریکی دست دوم باشد اما تنها در حالتی که تحمل و اعصاب پایین آمدن بیشتر قیمت آن را داشته باشید!

نقش برندهای چینی و کم تر شدن توان غربی ها

برای درک اوضاع خطرناک خودروهای الکتریکی، حتی لازم نیست نتایج تحقیقات و نظرسنجی‌های متعدد را بررسی کنیم و صرفا با مرور اخبار هم می‌توان به عمق این بحران پی برد. به عنوان مثال، فولکس‌واگن همین چند روز پیش اعلام کرد که یک سوم از بودجه مربوط به بخش خودروهای الکتریکی خود را خرج توسعه بیشتر پیشرانه‌های درون‌سوز خواهد کرد. به طور دقیق، این برند در سال ۲۰۲۳ یک بودجه ۱۹۶ میلیارد دلاری به نسل بعد خودروهای الکتریکی خود اختصاص داده بود اما افت شدید تقاضا برای خودروهای الکتریکی، منجر به عقب‌نشینی برند و بازگشت به محصولات ICE شد.

جنرال‌موتورز هم به تازگی اعلام کرد که تیراژ تولیدی مدنظر خود برای الکتریکی‌های سال ۲۰۲۴ را به اندازه حداقل ۵۰ هزار دستگاه کاهش داده است. مدیران جی‌ام پیش از این اعلام کرده بودند که انتظار فروش حداقل ۳۰۰ هزار دستگاه خودروی الکتریکی در سال ۲۰۲۴ را دارند اما در برنامه جدید آن‌ها، این رقم بین «۲۰۰ هزار تا ۲۵۰ هزار دستگاه» عنوان شده است. در یک نظرسنجی معتبر دیگر نیز که توسط وبسایت کاراسکوپز انجام شده، ۸۲ درصد از شرکت‌کنندگان گفته‌اند که نسخه ۶ سیلندر خطی دوج چارجر را به نسخه الکتریکی آن که دایتونا نام دارد ترجیح می‌دهند. در کل، این‌طور به نظر می‌رسد که خودروهای الکتریکی آمریکایی در حال زجر کشیدن بیشتری نسبت به همتاهای اروپایی خود هستند.

در برابر ناتوانی و نبود زیرساخت‌های مناسب از سوی برندهای اروپایی و آمریکایی، خودروهای الکتریکی چینی خودنمایی می‌کنند که انگار هیچ‌چیز جلودارشان نیست. اتحادیه اروپا اخیرا اعلام کرد که تعرفه واردشده بر خودروهای الکتریکی چینی بین ۲۰ تا ۳۰ درصد خواهد بود که در ابتدا ممکن است عدد سنگینی به نظر برسد. البته که این تعرفه،‌ مانعی جدی برای چینی‌ها نخواهد بود چون مدیر ارشد موسسه خودروهای سواری چین گفته است که شاید این تعرفه‌ها منجر به افزایش قیمت خودروهای چینی شوند اما «شرکت‌ها و برندهای چینی به توسعه و ادغام سریع خود با بازارهای محلی اروپایی ادامه خواهند داد.» او همچنین گفت که برندهای چینی قصد مختل کردن و بر هم زدن زنجیره تامین منابع و نیروی انسانی اروپا را ندارند و محصولات خود را بر اساس نیازها و پیش‌فرض‌های منطقه قیمت‌گذاری خواهند کرد.

با وجود این ادعا، برندهای خودروسازی به درستی نگران برچسب‌های قیمتی جذاب و رقابتی خودروهای الکتریکی چینی هستند. در ایالات متحده، کار به جایی رسید که دولت بایدن تعرفه خودروهای الکتریکی چینی را با ۴ برابر افزایش به ۱۰۰ درصد رساند. نکته جالب این است که با وجود این تعرفه، جوانان آمریکایی در مقایسه با گذشته، تمایل بیشتری نسبت به خرید الکتریکی‌های چینی دارند. به نظر می‌رسد که واقعا از هر چیزی که منع شوید، بیشتر به سمت آن خواهید رفت! در این میان نباید یک نکته را هم فراموش کنیم: خودروهای الکتریکی چینی در حال تصاحب بازار کشور خود هستند و استقبال از آن‌ها حتی بیشتر از گذشته هم شده است.

با نگاه سریع به این آمار و ارقام یا تحقیقات و نظرسنجی‌های انجام شده می‌توان گفت که خودروهای الکتریکی با مشکل کمبود تقاضا مواجه شده‌اند. اما با کنار هم قرار دادن تمام قطعات پازل به نسخه‌ای فجیع‌تر و نگران‌کننده‌تر از این تفسیر یک خطی خواهیم رسید. بله،‌ مشکل کمبود تقاضا وجود دارد اما بحران عمیق‌تر و گسترده‌تر از تغییر سلیقه مشتریان بازار خودرو است. زرق و برق اولیه خودروهای الکتریکی از دست رفته است و برندهای خودروسازی، مخصوصا آن‌هایی که چینی نیستند، با مشکلات و چالش‌های متعددی دست و پنجه نرم می‌کنند تا بتوانند حتی موجودی فعلی محصولات الکتریکی خاک‌گرفته در انبارهای خود را به فروش برسانند،‌ چه برسد به رونمایی از مدل جدید یا نسخه‌‌های مخصوص.

تا زمانی که برای زیرساخت‌های نامطمئن شارژ فکری نشود، تا زمانی که خودروسازها به جای پاسخ به نگرانی‌ها و نیازهای اصلی (مسافت قابل پیمایش و شارژ خانگی) سراغ ظاهر و مسائل جانبی خودروهای الکتریکی می‌روند و تا زمانی که راهکار غربی‌ها در برابر نوآوری برندهای چینی انکار و مقاومت باشد، بحران مربوط به خودروهای الکتریکی همچنان ادامه خواهد یافت. آینده شاید روشن باشد اما در حال حاضر یک چیز واضح و مشخص است: فعلا زمان مناسب انقلاب خودروهای الکتریکی نرسیده است.