نوشته: دکتر بهراد تیموریان | صنعت خودروسازی در آستانه تحولی بزرگ بهواسطه فناوریهای نوظهوری چون بلاکچین و متاورس قرارگرفته است. خودروسازان بزرگ جهان بهخوبی دریافتهاند که برای پیشگامی در دهه آینده، باید از این فناوریها در جهت بهبود زنجیره تأمین، تجربه مشتری، طراحی محصول و مدلهای کسبوکار خود بهره بگیرند. در این مقاله به دو عرصه مهم بلاکچین و متاورس در صنعت خودرو میپردازیم و نمونه پروژههای اجراشده توسط خودروسازان بزرگ را بررسی میکنیم. همچنین به این خواهیم پرداخت که خودروسازها برای آینده چه اقداماتی باید انجام دهند و چگونه میتوانند در این حوزهها موفق شوند.
خودروسازان و پذیرش بلاکچین در صنعت خودرو
بلاکچین بهعنوان یک دفتر کل توزیعشده امن و شفاف، کاربردهای متنوعی در صنعت خودرو پیداکرده است. بسیاری از خودروسازان بزرگ جهانی پروژههای پایلوت یا تجاری مختلفی را برای بهرهگیری از بلاکچین اجرا کردهاند که در ادامه به موارد شاخص آن اشاره میکنیم:
- شفافیت در زنجیره تأمین و مواد اولیه: شرکت BMW برای ردیابی منابع مواد خام بحرانی مانند کبالت در باتری خودروهای برقی، از بلاکچین استفاده کرده و پروژههای پایلوتی را برای اطمینان از تأمین مسئولانه این مواد آغاز نموده است. شرکت Ford نیز بهطور فعال بلاکچین را جهت تأیید منشأ مواد مورداستفاده در باتریهای خودروی برقی به کار گرفته است تا یکپارچگی و شفافیت زنجیره تأمین را تضمین کند. بهطور مشابه، مرسدس-بنز (گروه دایملر) پلتفرم بلاکچینی برای مستندسازی مطمئن قراردادها در کل زنجیره تأمین خود توسعه داده است و به کمک فناوری بلاکچین، از تأمینکنندگان خود میخواهد استانداردهای اخلاقی و زیستمحیطی موردنظر شرکت را در لایههای پایینتر زنجیره نیز رعایت کنند. گروه رنو نیز با همکاری چند تأمینکننده و شرکت IBM، پلتفرم بلاکچینیXCEED را برای ردیابی انطباق قطعات خودرو با استانداردهای کیفی از مرحله طراحی تا تولید به کار گرفته است.
- ثبت سابقه خودرو و مقابله با تخلفات: یکی از کاربردهای مهم بلاکچین، ثبت تغییرناپذیر سوابق و کارکرد خودروها است. فولکسواگن برای مبارزه با معضل دستکاری کیلومترشمار خودروهای دستدوم، با استارتاپ carVertical وارد همکاری شد و اپلیکیشنی مبتنی بر بلاکچین توسعه داد که اطلاعات تاریخچه هر خودرو (ازجمله کارکرد واقعی آن) را بهطور غیرقابلدستکاری ثبت میکند. این راهکار با استفاده از شماره شاسی خودرو (VIN) به خریداران امکان میدهد به سوابق تأییدشده خودرو دسترسی داشته باشند و از کلاهبرداری کیلومترشماری جلوگیری شود. در همین راستا، BMW نیز یک تیم تخصصی بلاکچین تشکیل داده که یکی از پروژههای آزمایشی آن، اپلیکیشنی برای ثبت و تأیید کارکرد کیلومتر خودرو و اشتراک امن آن با طرفهای ثالث بوده است. این موارد نشان میدهد بلاکچین میتواند اعتماد در بازار خودروهای کارکرده را با ثبت شفاف سوابق تعمیرات و پیمایش خودرو افزایش دهد.
- خدمات مالی، فروش و رمزارز: برخی خودروسازان به سراغ کاربردهای بلاکچین و رمزارزها در مدل کسبوکار و فروش رفتهاند. بهعنوان مثال، تسلا برای مدتی پذیرش بیتکوین به عنوان روش پرداخت خودرو را آزمایش کرد که هرچند این سیاست بعداً متوقف شد، نشانگر تمایل خودروسازان به استفاده از رمزارزها بود. شرکت فورد نیز در سال ۲۰۲2 با ثبت ۱۹ علامت تجاری جدید، از برنامهریزی خود برای ورود به دنیای NFT و متاورس خبر داد. این درخواستها شامل پوشش خودروها و کامیونهای مجازی، قطعات و لوازم جانبی دیجیتال و فروشگاههای آنلاین NFT برای برندهای مختلف فورد بود. همچنین مرسدس-بنز در اواخر ۲۰۲2 پنج علامت تجاری مرتبط با NFT و متاورس(برای برند Mercedes-Benz و زیرشاخههای Maybach, S-Class, G-Class) ثبت کرد که زمینه را برای عرضه کلکسیونهای دیجیتال و قطعات مجازی این شرکت در دنیای متاورس و حتی ایجاد بسترهای خریدوفروش رمزارز فراهم میسازد. حرکت خودروسازان به سمت ثبت مالکیت معنوی محصولات مجازی نشان میدهد که در آینده بخش از درآمد آنها میتواند از فروش داراییهای دیجیتال و خودروهای مجازی تأمین شود.
- خودروهای برقی و خدمات هوشمند: با گسترش خودروهای برقی و متصل، بلاکچین نقشی کلیدی در ایجاد اکوسیستمهای حملونقل هوشمند ایفا خواهد کرد. خودروسازان ژاپنی نظیر تویوتا و هوندا به همراه جنرال موتورز آمریکا، در قالب ابتکار MOBI روی استانداردهای بلاکچینی برای یکپارچهسازی خودروهای برقی با شبکه برق کار کردهاند. هدف این است که در آینده خودروهای الکتریکی بتوانند بهصورت خودکار و بدون واسطه با ایستگاههای شارژ یا شبکه برق تعامل کرده و مثلا برای شارژ یا تبادل انرژی با شبکه پرداختهای خودکار انجام دهند. تویوتا همچنین یک آزمایشگاه بلاکچین داخلی تأسیس کرده و در حال پژوهش روی ادغام فناوری دفترکل توزیعشده در خدمات موبیلیتی خود است؛ به عنوان مثال، ایده دادن یک شناسه دیجیتال مبتنی بر بلاکچین به هر خودرو که مالکیت و دادههای عملکرد آن را در خود نگهداری کند. چنین رویکردی میتواند چشمانداز آیندهای را ترسیم کند که در آن خودروهای خودران به عنوان «سرویسهای مستقل» در یک شبکه عمومی بلاکچین ثبت شده و حتی اموراتی چون اخذ عوارض یا حق بیمه را خودکار انجام دهند.
بنابراین، بلاکچین در صنعت خودرو از زنجیره تأمین تا خدمات پس از فروش، کاربردهای گستردهای یافته است. گزارشها حاکی از آن است که بازار بلاکچین خودرویی رشد شتابانی در پیش دارد و ارزش آن از حدود ۵۵۰ میلیون دلار در سال ۲۰۲۳ به بیش از ۲٫۱۳ میلیارد دلار تا سال ۲۰۳۰ خواهد رسید. خودروسازانی که زودتر به سراغ این فناوری رفتهاند، در افزایش شفافیت، اعتمادسازی برای مشتریان و بهبود بهرهوری گامهای مؤثری برداشتهاند و در برابر رقبای سنتی برتری پیدا کردهاند. در بخش بعدی خواهیم دید فناوری متاورس چگونه در حال تغییر تجربههای مرتبط با خودرو است و خودروسازان چه استفادههایی از آن کردهاند.
حضور خودروسازان در متاورس و کاربردهای آن
متاورس به یک دنیای مجازی فراگیر اشاره دارد که تعامل انسانها را در قالب آواتارها و اشیای دیجیتال ممکن میسازد. برای صنعت خودرو، متاورس فرصتهایی مهیج فراهم کرده تا از نمایش مجازی خودرو و فروش آنلاین گرفته تا طراحی و تولید دیجیتال و حتی تجربههای درون خودرو را متحول کند. خودروسازان بزرگ جهانی طی سالهای اخیر هر دو جنبه مشتریمحور و فرآیندمحور متاورس را کاوش کردهاند:
- نمایشگاههای مجازی و فروش خودرو در متاورس: شرکتهای خودروسازی شروع به ایجاد نمایشگاهها و فروشگاههای مجازی کردهاند تا تجربه خرید خودرو را متحول کنند. برای مثال، نیسان در سال ۲۰۲۲ یک نمایشگاه مجازی در پلتفرم VRChat راهاندازی کرد که نسخه مجازی گالری Nissan Crossing توکیو است و در آن مدلهای جدید (از جمله خودروی برقی آرییا) به نمایش درآمدهاند. بازدیدکنندگان با استفاده از آواتار میتوانند در این محیط حرکت کرده، در رویدادهای رونمایی خودرو شرکت کنند و تجربهای شبیه بازی ویدئویی از رانندگی آزمایشی داشته باشند. تویوتا نیز به جایگاه نمایش محصول، تمرکز خود را بر ایجاد فضای کاری مجازی برای کارمندان گذاشته و محیطهایی متاورسی طراحی کرده است که آواتار کارکنان میتوانند در دفتر مجازی حرکت کرده و جلسات کاری برگزار کنند. این اقدام تویوتا در جهت تسهیل دورکاری و ارتباط بهتر کارکنان جوان در دوران پساکرونا انجام شده است. در اروپا نیز خودروسازان پیشتاز بودهاند؛ فیات (زیرمجموعه استلانتیس) در دسامبر ۲۰۲۲ از اولین فروشگاه متاورسی خود رونمایی کرد که خریداران میتوانند در آن به صورت مجازی خودرو فیات 500 برقی را با راهنمایی یک مشاور آنلاین (آواتار هوش مصنوعی) مشاهده، شخصیسازی و حتی خریداری کنند. این فروشگاه که با همکاری متاتاچکست و مایکروسافت توسعه یافته، به مشتری امکان میدهد با هدست واقعیتمجازی یا حتی از طریق رایانه معمولی وارد محیط سهبعدی شده و تمامی جزئیات خودرو را از نزدیک بررسی کند. حرکت به سمت فروش مجازی به حدی جدی شده که پیشبینی میشود تا سال ۲۰۲۵ حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد فروش خودروها به صورت آنلاین انجام شود که ابزارهای واقعیت افزوده/مجازی نقش پررنگی در این گذار خواهند داشت.
- کلکسیونهای دیجیتال و تبلیغات تعاملی: موج توکنهای غیرقابلتعویض (NFT) به صنعت خودرو نیز رسیده است. بسیاری از خودروسازان لوکس با عرضه مجموعههای NFT سعی در جذب مخاطبان نسل جدید و افزودن ارزش دیجیتال به برند خود دارند. برای نمونه، بنتلی و لامبورگینی هر دو در سال ۲۰۲۲ مجموعه NFT مخصوص به خود را معرفی کردند تا به عنوان کلکسیونی دیجیتال در اختیار طرفداران قرار گیرد. مرسدس-بنز نیز همانطور که اشاره شد، با ثبت علامتهای تجاری متعدد در صدد ایجاد بازارچه NFT و ارائه لوازم کلکسیونی دیجیتال برای برندهای مختلف خود است. از سوی دیگر، خودروسازان برای تبلیغات محصولاتشان در متاورس نیز ابتکارات جالبی داشتهاند. فولکسواگن در یک کمپین بازاریابی تعاملی به نام "Game On" در آفریقای جنوبی، NFTهایی را به طور مخفی در محتوای تبلیغاتی خود پنهان کرد و از علاقهمندان دعوت کرد در یک شکار گنج دیجیتال شرکت کنند؛ برندگان خوششانس مالک یکی از ۱۰۰ NFT مخصوص مدل Polo شدند. این نخستین باری بود که یک تبلیغ خودرویی با ترکیب دنیای واقعی و عناصر متاورسی (NFTتعاملی) اجرا میشد و نشان داد چگونه میتوان ویژگیهای هوشمند یک خودرو (مانند مدل جدید پولو ) را در قالب بازی وار به مخاطب عرضه کرد. همچنین شرکت آکورا (از زیرمجموعههای Honda در آمریکا) برای رونمایی مدل ۲۰۲۳ Integra یک نمایشگاه مجازی در پلتفرم Decentraland برپا کرد که بازدیدکنندگان میتوانستند در آن به صورت مجازی در نمایشگاه قدم بزنند و حتی مسابقه مجازی دهند؛ جالبتر آنکه ۵۰۰ نفر نخست که این خودرو را پیشخرید کردند، یک NFT اختصاصی از تصویر خودرو نیز دریافت نمودند. این قبیل اقدامات بازاریابی در متاورس، آگاهی از برند در نسل جدید را افزایش داده و جامعهای از هواداران دیجیتال پیرامون خودروسازان شکل میدهد.
- طراحی مجازی خودرو و شبیهسازی تولید: متاورس صرفاً برای فروش و بازاریابی نیست، بلکه انقلابی در فرآیند طراحی و تولید خودرو نیز ایجاد کرده است. خودروسازان با بهرهگیری از واقعیت مجازی (VR) و دوقلوی دیجیتال، مراحل طراحی مفهومی و برنامهریزی تولید را به دنیای مجازی بردهاند. برای مثال، فورد از سال ۲۰۱۵ واقعیت مجازی را در آزمایشهای ارگونومی خط تولید به کار گرفته و بعدها با استفاده از هدستهای هولولنز مایکروسافت، طراحان خود را قادر ساخته است که بدون نیاز به ساخت ماکتهای فیزیکی متعدد، به صورت مجازی روی مدلهای سهبعدی خودرو همکاری و بازبینی انجام دهند. در آزمایشگاه طراحی مجازی فورد (FiVE)، طراحان از هدستهای پیشرفته VR و تجهیزات ردیابی حرکت برای بررسی همزمان یک مدل سهبعدی خودرو در مقیاس واقعی استفاده میکنند که این کار به کاهش زمان توسعه و هزینههای سفر تیمهای طراحی بینالمللی انجامیده است. شرکتAudi نیز با توسعه یک کیت نرمافزاری واقعیت مجازی سفارشی، به مربیان خود اجازه داده است که دورههای آموزشی VR برای کارگران خط تولید طراحی کنند و پیش از پیادهسازی فیزیکی، فرآیندهای پیچیده مونتاژ یا چیدمان انبار را در کارخانه به صورت واقعیت افزوده شبیهسازی نمایند. اما شاید چشمگیرترین نمونه، BMW باشد که با همکاری شرکت NVIDIA یک کارخانه مجازی کامل در پلتفرم Omniverse ایجاد کرده است. BMW با اتصال دادههای تمامی تأسیسات خود به این دنیای سهبعدی مشترک، قادر است شبیهسازی بلادرنگ خطوط تولید را انجام دهد و تغییرات را ابتدا در مدل مجازی بیازماید. این رویکرد صنعتی متاورس، به گفته مدیران BMW، تاکنون حدود ۳۰٪ کاهش در زمان برنامهریزی تولید را به همراه داشته است. به بیان دیگر، خودروسازان با ایجاد دوقلوی دیجیتال کارخانجات و استفاده از واقعیت مجازی در طراحی، خطاهای مهندسی را کاهش داده و راهاندازی خطوط جدید را سرعت بخشیدهاند.
- تجربههای درون خودرو و رانندگی واقعیتافزوده: مفاهیم متاورس به درون کابین خودروها نیز راه یافته است. نسل جدیدی از نمایشگرهای واقعیت افزوده و سیستمهای سرگرمی در خودروها در حال توسعه است که دنیای واقعی و مجازی را ترکیب میکند. برای نمونه، BMW در نمایشگاه CES 2023 از خودروی مفهومی i Vision Dee رونمایی کرد که فناوری واقعیت افزوده را به شیشه جلو خودرو میآورد. این خودرو قادر است اطلاعاتی مانند سرعت، مسیر ناوبری یا مناظر مجازی را روی تمام سطح شیشه جلو به نمایش بگذارد و حتی آن را به یک صفحه نمایش بزرگ برای تماشای فیلم تبدیل کند. مرسدس-بنز نیز در برخی مدلهای جدید خود هدآپ دیسپلی پیشرفتهای ارائه داده که دادههای رانندگی(نظیر سرعت، جهت مسیر GPS، علائم جاده) را به صورت گرافیکی روی شیشه جلو نشان میدهد و نوعی لایه دیجیتال روی واقعیت ایجاد میکند. از سوی دیگر در حوزه سرگرمی، شرکت آئودی از استارتآپ Holoride پشتیبانی کرده است که هدستهای VR مخصوص سرنشینان عقب خودرو توسعه داده است. این سیستم حرکات خودرو را با محتوای بازی یا فیلم در هدست هماهنگ میکند تا سرنشین ضمن حرکت خودرو، بتواند در دنیای مجازی بازی کند یا فیلم ببیند بدون اینکه دچار سرگیجه و تهوع شود. در آینده با کاملاً خودران شدن خودروها، کابین ماشین میتواند به یک فضای کاملاً مجازی برای کار، تفریح یا شبکههای اجتماعی بدل شود. شرکت Valeo نمونهای از یک سیستم سرگرمی درون خودرو را نمایش داده که سرنشین با حرکات دست در هوا (تشخیص توسط سنسورهای خودرو) کانالهای تلویزیون مجازی را عوض میکند. چنین فناوریهایی نشان میدهد مرز بین رانندگی در دنیای واقعی و تجربه مجازی به تدریج کمرنگ خواهد شد و خودرو به یک پلتفرم دیجیتال متحرک تبدیل میشود. خودروسازانی که از اکنون برای این تغییر آماده شوند (مثلاً با توسعه رابطهای کاربری واقعیتافزوده در خودرو) در جذب نسل آینده مشتریان که به تجربههای دیجیتال غنی عادت کردهاند موفقتر خواهند بود.
با توجه به این موارد، روشن است که حضور در متاورس برای خودروسازان صرفاً یک حرکت تبلیغاتی زودگذر نیست، بلکه بخشی از استراتژی جدی برای آینده صنعت خودرو است. طبق برآوردها ارزش بازار کاربردهای متاورس در صنعت خودرو که در سال ۲۰۲۲ حدود ۲٫۲ میلیارد دلار بود، ممکن است تا سال ۲۰۳۲ به رقم شگفتآور ۲۷ میلیارد دلار برسد.
گامهای پیشروی خودروسازان و آیندهای که در راه است
تحولات یادشده نشان میدهد بلاکچین و متاورس دو مسیر کلیدی پیش روی صنعت خودروسازی در آینده خواهند بود. با این حال، بهرهبرداری کامل از این فناوریها مستلزم برنامهریزی و اقدامات هدفمند از سوی خودروسازان است. در این بخش به برخی اقدامات ضروری و چشمانداز پیشرو اشاره میکنیم:
- سرمایهگذاری در زیرساختهای دیجیتال و مشارکتهای بینبخشی: خودروسازان باید در توسعه زیرساختهای فناوری اطلاعات، امنیت سایبری و مراکز داده برای پشتیبانی از شبکههای بلاکچین و پلتفرمهای واقعیت مجازی سرمایهگذاری کنند. همکاری با شرکتهای فناوری (مانند مشارکت BMW با NVIDIA در زمینه Omniverse یا همکاری خودروسازان با غولهای فناوری ابری) راه را برای بهرهگیری بهتر از این فناوریها هموار میکند. همچنین ائتلافهای صنعتی نظیر کنسرسیوم MOBI یا اتحادیههای استانداردگذاری نقش مهمی در تعیین استانداردهای مشترک (مثلاً برای هویت دیجیتال خودروها یا فرمت نمایشگاههای واقعیتمجازی) خواهند داشت. مشارکت خودروسازان در این ائتلافها (که اکنون شامل اکثر خودروسازان بزرگ جهان از جنرالموتورز و فورد گرفته تا BMW و رنو است) باید تقویت شود تا از جزیرهای شدن راهحلها جلوگیری گردد.
- تمرکز بر تجربه مشتری و ایجاد ارزش افزوده: در نهایت مشتریان باید مزایای ملموس این فناوریها را احساس کنند. بنابراین خودروسازان باید کاربردهای بلاکچین و متاورس را در جهت افزایش رفاه و اعتماد مشتری پیش ببرند. برای نمونه، ایجاد گواهی دیجیتال خودرو بر بستر بلاکچین که تمام سوابق سرویس و کارکرد خودرو را در خود دارد، میتواند اعتماد خریداران خودروهای کارکرده را جلب کند و ارزش فروش مجدد خودروها را بالا ببرد. یا ارائه نمایشگاههای مجازی دائمی که مشتری بتواند با هدست VR در هر زمان مدل دلخواه خود را تجربه و شخصیسازی کند، میتواند فرآیند خرید را جذابتر و کمهزینهتر نماید. حتی هدیه دادن NFT به خریداران (مانند اقدامی که آکورا انجام داد) نوعی برنامه وفاداری جدید است که حس تعلق مشتری به برند را افزایش میدهد. نکته مهم آن است که این فناوریها نباید صرفاً جنبه نمایشی داشته باشند، بلکه باید به حل مشکلات واقعی (مثلاً کمبود موجودی خودرو در نمایندگیها یا نیاز به اطلاعات شفاف) کمک کنند.
- آمادهسازی سازمان و نیروی انسانی: حرکت به سوی آینده دیجیتال مستلزم آموزش و تغییر فرهنگ درونی شرکتهای خودروسازی است. کارکنان بخشهای مختلف (از زنجیره تأمین گرفته تا فروش و خدمات پس از فروش) باید با مفاهیمی مانند قراردادهای هوشمند، داراییهای دیجیتال، شبیهسازی مجازی و غیره آشنا شوند. برخی خودروسازان پیشگام همین حالا استفاده از ابزارهای واقعیت افزوده را در آموزش نیروی انسانی شروع کردهاند (نمونه آن آموزش تکنسینهای پورشه با عینک AR برای تعمیرات). این رویکردها باید گسترش یابد تا نیروی کار موجود مهارتهای دیجیتال لازم را کسب کند. همچنین شرکتها ممکن است نیاز داشته باشند متخصصان جدیدی مانند توسعهدهنده بلاکچین یا طراح تجربههای متاورسی را به خدمت بگیرند که بتوانند پروژههای نوآورانه را هدایت کنند.
- مدیریت چالشها و ریسکهای نوظهور: هر فناوری جدیدی با چالشهای خود همراه است. در حوزه بلاکچین، مسائلی چون مقیاسپذیری شبکهها، حفظ حریم خصوصی دادههای کاربران خودرو و تعامل با مقررات دولتی (مثلاً قوانین مالکیت داده یا ارزهای دیجیتال) پیش خواهد آمد که شرکتها باید برای آنها راهکار داشته باشند. در زمینه متاورس نیز موضوع امنیت و سلامت کاربران (برای مثال جلوگیری از ایجاد حس آزردگی یا اعتیاد به دنیای مجازی در حین رانندگی خودران)، استانداردسازی فرمتها بین پلتفرمهای مختلف و تضمین اصالت داراییهای دیجیتال اهمیت خواهد یافت. خودروسازان باید از هماکنون با دیدی آیندهنگر برای این ریسکها سیاستگذاری کنند تا اعتماد مصرفکنندگان و تنظیمگران را حفظ نمایند.
آینده صنعت خودروسازی در گرو پذیرش تحول دیجیتال عمیقی است که بلاکچین و متاورس در رأس آن قرار دارند. تجربیات کنونی خودروسازان بزرگ - از بهکارگیری بلاکچین برای زنجیره تأمین شفافتر گرفته تا ارائه نمایشگاههای مجازی فروش خودرو - نشان میدهد حرکت به این سمت آغاز شده است. در سالهای آتی، مرز بین خودروی فیزیکی و دنیای دیجیتال بیش از پیش محو خواهد شد. خودروی شما ممکن است یک شناسنامه دیجیتال غیرقابلجعلی داشته باشد، در دنیای مجازی مدل سهبعدیاش در گالریهای آنلاین قابل گشتوگذار باشد، و حتی در زمان رانندگی خودران، شما را به یک سفر واقعیتمجازی در مناظر دلخواهتان ببرد. خودروسازانی که نوآوری را به تعویق نیندازند و سرمایهگذاری در این حوزهها را جزء استراتژی اصلی خود قرار دهند، در رقابت آینده برندگان اصلی خواهند بود. در مقابل، شرکتهایی که در برابر این تغییر مقاومت کنند، ممکن است سهمی از بازار نسل جدید کاربران که توقع تجارب دیجیتال یکپارچه دارند را از دست بدهند. به زبان ساده، بلاکچین و متاورس دیگر یک انتخاب تجملاتی برای خودروسازان نیستند، بلکه ضرورتهایی راهبردی برای بقای آنها در آینده بهشمار میروند.
در نهایت، چشمانداز ترکیب صنعت خودرو با بلاکچین و متاورس بسیار هیجانانگیز است. باید دید طی دهه آینده چگونه خودروهای ما هوشمندتر، ایمنتر، و مجازیتر خواهند شد؛ اما آنچه مسلم است، چرخ انقلاب دیجیتال در خودروسازی به حرکت درآمده است و آینده از آنِ کسانی خواهد بود که بهترین استفاده را از این حرکت ببرند.
گزارش