شامخ وسایل نقلیه و قطعات وابسته در مهرماه نشان می‌دهد که پس از ۱۶ ماه رکود متوالی، صنعت خودرو سرانجام در مهر امسال نشانه‌هایی از خروج از رکود را بروز داده‌است. با این‌حال، هنوز مشخص نیست این بهبود موقتی است یا خودروسازان واقعا توانسته‌‌‌‌اند بر رکود طولانی‌‌‌‌مدت خود غلبه کنند.
شامخ خودرو در هفتمین ماه از سال به ۵۸.۵واحد رسید تا بیشترین میزان را طی یک سال‌گذشته به‌نام خود ثبت کند. این رقم در شهریورماه ۴۵واحد بود، بنابراین در ماه ابتدایی پاییز شامخ خودرو علاوه‌بر اینکه خود را به بالای مرز ۵۰ رسانده، رشد ۱۳.۵واحدی نیز داشته‌است. بیشتر شاخص‌های مورد بررسی در شامخ مهرماه خودرو نیز افزایشی بوده‌اند به‌طوری‌که از بین ۱۳ فاکتور مورد بررسی ۱۱فاکتور افزایشی بوده و دو مورد کاهش پیدا کرده‌است. در مورد دلایل خروج شامخ خودرو از رکودی ۱۶ماهه می‌توان به سه عامل اشاره کرد. یکی از این عوامل رشد دوباره قیمت‌های خودروسازان در مهرماه است. خودروسازان امسال دوبار افزایش قیمت داشتند که یکی از آنها خرداد و تیر محقق شد و دیگری در مهرماه، بنابراین رشد قیمت می‌تواند یکی از عوامل بهبود وضعیت شامخ خودرو باشد.
دلیل دوم نیز می‌تواند پایان چالش خودروسازان با سیاستگذاران حول موضوع قیمت‌گذاری خودرو باشد. از ابتدای سال‌جاری تاکنون یکی از عوامل مهمی که به رکود صنعت دامن زده بود، اختلافات قیمتی بین خودروساز و وزارت صمت بود. در خردادماه امسال بزرگ‌ترین خودروساز کشور به‌دلیل تعلل سازمان حمایت در اصلاح قیمت خود رأسا دست به افزایش قیمت محصولاتش زد. این موضوع یکی از پیچیده‌‌‌‌ترین و طولانی‌‌‌‌ترین اختلافات بین خودروساز و سیاستگذار را کلید زد. کار به‌جایی رسید که نهادهای نظارتی و حتی قضایی به موضوع ورود کردند و شورای‌رقابت نیز دستورالعمل قیمت‌گذاری خودروی سواری را تغییر داد. در ادامه نیز در برهه‌‌‌‌ای فروش ایران‌خودرو متوقف شد، با این‌حال این اختلاف در مهرماه امسال به پایان رسید. در این ماه نیز ایران‌خودرو قیمت‌های جدید خود را اعلام کرد اما این‌بار سازمان حمایت این قیمت‌ها را تایید کرد تا پایانی باشد بر ماه‌‌‌‌ها چالش و کشمکش میان این دو.
عامل سومی که احتمالا در بهبود شامخ موثر بوده‌است، احتمال اختصاص ۲۰ همت تسهیلات به هریک از دو خودروساز بزرگ کشور است. ایران‌خودرو و سایپا هرکدام درخواستی برای تسهیلات ۲۰ همتی به دولت ارائه داده‌‌‌‌اند. گویا دولت نیز موافقت خود را مشروط به صرف این رقم برای پرداخت بخشی از بدهی قطعه‌‌‌‌سازان کرده‌است. از آنجا که این بدهی یکی از دلایلی بود که خودروسازان در تامین قطعه دچار مشکل بودند، احتمال دارد که مطرح‌شدن موضوع تسهیلات جدید برای پرداخت بخشی از این بدهی کمک کرده‌باشد که آنها بتوانند بازهم قطعات بیشتری را از قطعه‌‌‌‌سازان خریداری کنند.
همین موضوع امید خودروسازان نسبت به آینده را نیز افزایش داده‌است. امید خودروسازان به آینده که تحت‌عنوان «انتظارات تولید در ماه آینده» در شامخ بازتاب دارد نیز در ماه ابتدایی پاییز، نسبت به شهریور ۱۲.۲واحد افزایش داشته و به ۵۸.۳واحد رسیده است. این امیدواری در حالی رقم خورده که در این ماه مکانیزم ماشه نیز فعال شد، بااین‌حال به‌نظر می‌رسد که از نظر خودروسازان تامین نقدینگی فاکتور بسیار مهم‌تری از مشکلات بین‌المللی یا تحریم‌ها است.
با این وجود باید توجه داشت که خودروسازی نیز به‌عنوان یک صنعت تحت‌تاثیر عوامل کلان است و دلایلی که آنها را مرور کردیم احتمالا تاثیری کوتاه‌مدت در بهبود وضعیت صنعت خودروی کشور دارند. اتاق بازرگانی ایران به‌عنوان مرجع انتشار شامخ، در گزارش خود بعد از اشاره به برخی از بهبود‌‌‌‌ها در شامخ مهرماه، تاکید می‌کند که «این بهبود عمدتا ناشی از عوامل گذر است (مثل تسهیل نسبی تامین انرژی برق) نه رشد پایدار تقاضا یا سرمایه‌گذاری و تلاش بنگاه‌ها برای پاسخگویی به تقاضای کوتاه‌مدت بازار بوده‌است. در غیاب اصلاحات بنیادی، عواملی مانند فشارهای ارزی، نقدینگی محدود، افزایش هزینه مواد اولیه و نیروی انسانی و بی‌ثباتی سیاستی همچنان مانع از تعمیق بهبود هستند.» کمااینکه در مهرماه سال‌گذشته نیز شامخ خودرو به‌طور موقت از رکود خارج شد اما بعد از آن دوباره به روند رکود خود بازگشت و تا شهریور نیز در آن مانده بود، بنابراین احتمال دارد که بعد از بهبود نسبی شامخ خودرو در مهر، در ماه‌‌‌‌های آینده شامخ بازهم به روند رکودی خود بازگردد؛ چراکه چند فاکتور باعث این بهبود شده‌است اما اصلاح ساختاری درمیان نیست.
افت و خیز شامخ
همان‌طور که اشاره شد بین فاکتورهای مورد بررسی در شامخ مهرماه صنعت خودرو بیشتر شاخص‌ها افزایشی بودند، علاوه‌بر این از بین 13 فاکتور موردبررسی چهار فاکتور زیر مرز 50 و هشت فاکتور بالای این مرز قرارگرفته‌‌‌‌اند. رقم ۵۰، مرز مهمی در شامخ محسوب می‌شود. اگر رقم ثبت‌شده کم‌تر از ۵۰ بوده اما نسبت به ماه قبل افزایش یافته باشد، نشان می‌دهد که سرعت بدتر‌شدن وضعیت، کاهش یافته‌است. در مقابل، چنانچه عدد محاسبه‌‌‌‌شده بالای ۵۰، از عدد ماه قبل کم‌تر باشد، نشان می‌دهد سرعت بهبود وضعیت در مقایسه با ماه قبل کاهش یافته‌است و اگر روی ۵۰ بایستد نشان از عدم‌تغییر دارد.
در این بین بیشترین رشد مربوط به «میزان سفارش‌های جدید» است. این فاکتور از 48.4واحد در شهریور به 68.3واحد در مهرماه رسیده است، این سفارش‌ها علاوه‌بر خودروسازان می‌تواند مربوط به قطعه‌‌‌‌سازان نیز باشد؛ چراکه با احتمال تسهیلات 20همتی احتمالا خودروسازان سفارش بیشتری برای خرید قطعه داده‌‌‌‌اند. ایران‌خودرو نیز در مهرماه یک طرح فروش داشت که باعث اخذ سفارش‌های جدید شده‌است. در این ماه خودروسازان و قطعه‌‌‌‌سازان تولید خود را نیز بهبود داده‌‌‌‌اند. طبق آمار، رقم ثبت‌شده برای فاکتور «میزان تولید محصولات» در شهریورماه 42.2واحد بود اما در ماه مهر روی 60واحد ایستاد تا رشد 17.8واحدی را در این مدت زمان ثبت‌کند.
علاوه بر این گزارش شامخ نشان می‌دهد که فروش خودرو و قطعه نیز افزایش پیدا کرده‌است. این فاکتور در شهریورماه امسال به 45.5واحد رسیده بود اما در هفتمین ماه از سال توانست از مرز 50 عبور کرده و روی 60واحد بایستد. البته این رشد نمی‌تواند مربوط به فروش محصولات تولیدی سه خودروساز بزرگ کشور باشد، طبق گزارشی که پیش‌‌‌‌تر خودروسازان به سازمان بورس ارائه داده و در سامانه کدال منتشرشده بود، فروش خودروهای سواری ایران‌خودرو، سایپا و پارس‌‌‌‌خودرو در مهرماه نسبت به شهریور با افت 13.3درصدی مواجه بوده‌است، مگر اینکه خودروسازان در نظرسنجی شامخ فروش، خودروهای وارداتی خود را نیز مدنظر قرار داده‌باشند. همچنین ممکن است این رشد از محل فروش قطعه‌‌‌‌سازان نشات گرفته‌باشد. همچنین خودروسازان و قطعه‌‌‌‌سازان در این ماه سفارش‌های دریافتی خود را با سرعت بیشتری تحویل داده‌‌‌‌اند. بر این اساس فاکتور «سرعت انجام و تحویل سفارش» در مهرماه به 60واحد رسیده است. این در شرایطی است که این شاخص در شهریورماه روی 54.5واحد ایستاده بود.
اما به‌رغم آنکه خودروسازان در ماه مهر احتمالا توانسته‌‌‌‌اند قطعات بیشتری را تامین کنند اما همچنان تامین مواد اولیه از مشکلات اساسی آنها است. «موجودی مواد اولیه» در مهرماه امسال به 46.7واحد رسیده که همچنان زیر مرز 50 است و نشان می‌دهد که موجودی مواد اولیه آنها در انبار همچنان در حال خالی‌شدن است، با این‌حال این فاکتور نسبت به شهریور ماه با رقم 38.7واحد رشدی 8واحدی را ثبت کرده‌است، بنابراین می‌توان گفت که سرعت خالی‌شدن انبار خودروسازان از مواد اولیه بسیار کاهش یافته‌است که این موضوع دریافت قطعات جدید از قطعه‌‌‌‌سازان را تایید می‌کند.
موضوع دیگری که موید این ادعا است افت محسوس محصول در انبار خودروسازان است، فاکتور «موجودی محصول در انبار» گروه وسایل نقلیه و قطعات وابسته در شامخ مهر ماه به 30واحد رسیده که کم‌ترین میزان ثبت در شامخ هفتمین ماه از سال است. همچنین این رقم کم‌ترین میزانی است که در یک سال‌گذشته برای این فاکتور ثبت شده‌است. خودروسازان طی ماه‌‌‌‌های اخیر با رشد زیادی در تولید خودروهای ناقص خود مواجه بودند، بنابراین احتمال دارد که آنها در مهرماه بخشی از این نواقص را با قطعاتی که خریداری کرده‌اند، تکمیل کرده و وارد چرخه فروش کرده‌باشند.
با این وجود تامین مواد اولیه برای خودروسازان و قطعه‌‌‌‌سازان همچنان هزینه زیادی را به‌همراه دارد؛ به‌طوری که شاخص «قیمت خرید مواد اولیه» از 83.3واحد به 88.3واحد رسیده و رشد 5واحدی داشته‌است. «قیمت محصولات تولیدشده» نیز با رشد 5.7 واحدی به 65واحد رسیده که این موضوع متاثر از اعلام قیمت‌های جدید خودروسازان در مهرماه است. «مصرف حامل‌های انرژی» از 49.8واحد در شهریور به 46.7واحد در مهر رسیده تا افت 3.1 واحدی داشته‌باشد و همچنان زیر مرز 50 بماند. این موضوع نشان می‌دهد که خودروسازان و قطعه‌‌‌‌سازان حتی در مهرماه نیز در تامین انرژی خود دچار مشکل بوده‌اند.
سری هم به فاکتور «میزان صادرات» بزنیم. این شاخص از 48.8واحد در شهریور به 51.7واحد در مهر رسیده تا ضمن عبور از مرز 50 رشد 2.9واحدی داشته‌باشد. البته اطلاعات دقیقی در دست نیست که این رشد صادرات از چه محلی نشات می‌گیرد. آخرین فاکتوری هم که آن را در بررسی خود مدنظر قرار می‌دهیم، فاکتور «میزان استخدام و به‌‌‌‌کارگیری نیروی انسانی» است. این فاکتور که در شهریورماه 39.3واحد بود، در مهر روی 46.7واحد ایستاده است، بنابراین همچنان استخدام در خودروسازی و قطعهسازی رو به کاهش است اما از سرعت آن کاسته شده‌است.
گزارش